Sleggjuhvellurinn

Laugardagur, 15. mars 2014

Ósanngjörn krafa

Nú er í týsku að segja að við viljum "leiðréttingu" á launum. En ekki kauphækkun. Það kemur líklega frá því að menn vilja "leiðréttingu" á lánum sínum en ekki afskriftir.

Það er ljóst að kennarar hugsa bara um peninga en ekki hagsmuni nemenda.

Stéttarfélagið hefur ekki náð að útskýra umrædd 17% fyrir almenningi og öðrum samningsaðilum með skiljanlegum hætti, sem ætti þó að vera grundvallarforsenda til þess að ná fram þessari hækkun umfram aðra launþegahópa. Kennarar hefðu þurft að skapa skilning og sátt um slíka stefnu. Það hefur þeim ekki tekist.

Í skýrslu aðila vinnumarkaðarins „Í aðdraganda kjarasamninga", sem KÍ og BHM áttu aðild að, kom fram að laun félagsmanna KÍ hefðu hækkað um 45,2% frá nóvember 2006 til maí 2013 samanborið við 50,0% hækkun félagsmanna BHM hjá ríkinu og munar þar 4,8% á. Líklega er því miðað við einhvern þrengri hóp ríkisstarfsmanna þegar fullyrt er að kennarar hafi „dregist aftur úr stéttum með sambærilega reynslu og ábyrgð". Þrátt fyrir þessa skýru niðurstöðu skýrslunnar fjallaði formaður KÍ einvörðungu um umrædd 17% við kynningu skýrslunnar.

Aðildarfélög BMH eru einnig í miklum ham um þessar mundir og virðist stefna í verkföll þeirra á næstunni. BHM hefur m.a. byggt kröfur sínar á niðurstöðum greiningar á launaþróun undanfarinna sjö ára í framangreindri skýrslu „Í aðdraganda kjarasamninga". BHM er ósátt við þá launastefnu sem ríkt hefur á tímabilinu og hefur haft það að markmiði að lægstu laun hækkuðu umfram hærri laun. Í skýrslunni kemur fram að laun félagsmanna ASÍ hjá ríkinu, en það er lægst launaði hópurinn sem jafnframt hefur hækkað mest, hafi hækkað um 58,5% frá 2006-2013 en laun félagsmanna BHM um 50,0%. Munurinn sé 8,6% og hann þurfi að „leiðrétta".

Svona er þá birtingarmynd íslenska vinnumarkaðslíkansins. Kennarar hafa dregist aftur úr BHM sem hefur dregist aftur úr láglaunafólkinu sem flestir voru sammála um að fyrst og fremst þyrfti að vernda í kjölfar hrunsins. Hver hópurinn á fætur öðrum sækir sér viðmiðunarhópa sem hentar hverju sinni með þeirri óhjákvæmilegu niðurstöðu að allir hafa dregist aftur úr einhverjum öðrum.

Sú staða sem nú er uppi minnir óneitanlega á ástandið sem ríkti árið 1989. Þá höfðu aðildarfélög ASÍ og BSRB gert kjarasamninga um vorið sem gilti út það ár eftir erfiða lotu, enda voru skilyrði þá mjög erfið í efnahagslífinu og gengi krónunnar í frjálsu falli. Í kjölfarið fóru BHM félögin í verkföll sem lauk með kjarasamningum sem fólu í sér miklar launahækkanir, sem tryggt var í samningunum að yrðu umfram hækkanir annarra stéttarfélaga. Flestum var ljóst á þeim tíma að önnur stéttarfélög myndu aldrei una við slíkt fyrirkomulag. Alþingi felldi síðan launaliði samninga BHM félaganna úr gildi með lögum í janúar 1991 og lögfesti að þeir skyldu taka sömu hækkunum og önnur stéttarfélög höfðu samið um.

Þróunin frá 1990

Hagstofan hefur birt launavísitölur skipt eftir almennum og opinberum vinnumarkaði frá árinu 1990. Um er að ræða þrjár tímaraðir með mismunandi grunnárum, þ.e. frá 1990-2000, 2000-2005 og 2005-2013 (Sjá vef Hagstofunnar). Þegar litið er á allt tímabilið 1990-2013 kemur í ljós að laun opinberra starfsmanna hækkuðu um 341% en laun á almennum vinnumarkaði um 270%. (Launavísitala opinberra starfsmanna innihélt bankastarfsmenn frá 1990-2004, en þeir vógu u.þ.b. 10% af heild.)

Ef launaþróunin hefði verið jöfn milli þessara hópa hefðu laun á almennum vinnumarkaði þurft að hækka tæplega 20% meira en laun opinberra starfsmanna á þessu tímabili. Með öðrum orðum þá drógust laun á almennum markaði tæplega 20% aftur úr launum opinberra starfsmanna.

Vísitala neysluverðs hækkaði um 184% frá árinu 1990 til 2013. Kaupmáttur launa opinberra starfsmanna hækkaði þannig um 56% á tímabilinu en kaupmáttur launa á almennum vinnumarkaði um 30%, eins og sést á meðfylgjandi línuriti.

Hvenær dróst almenni vinnumarkaðurinn svona mikið aftur úr opinberum starfsmönnum?

Á tímabili þjóðarsáttarinnar árið 1990, og áranna í kjölfarið þegar verðstöðugleiki var festur í sessi, hækkuðu laun opinberra starfsmanna á hverju ári umfram almennan vinnumarkað. Á tíunda áratugnum er aðeins eitt dæmi um meiri hækkanir á almennum vinnumarkaði, en það var á árinu 1997 þegar mikil þensla var á vinnumarkaði vegna mikilla framkvæmda. Í byrjun síðasta áratugar, árið 2001, var svo komið að opinberir starfsmenn höfðu hækkað 19% umfram almennan vinnumarkað. Þessi þróun hélt áfram jafnt og þétt á fyrri hluta síðasta áratugar þannig að árið 2006 var umframhækkun opinberra starfsmanna orðin 25% frá árinu 1990. Sú þróun gekk aðeins til baka árið 2007 en á árunum 2008 og 2009 hækkuðu opinberir starfsmenn á ný umfram almenna vinnumarkaðinn. Á árunum 2010-2013 hækkaði síðan almenni vinnumarkaðurinn umfram hinn opinbera. Á árinu 2013 var staðan þannig orðin svipuð og árið 2001, að opinberir starfsmenn höfðu hækkað 21% umfram starfsmenn á almennum vinnumarkaði.